Bên cạnh làng quạt Vác, làng quạt Chàng Sơn cũng là một trong số những làng nghề làm quạt giấy nổi tiếng ở Hà Nội. Trong bài viết này, JAVICO sẽ giới thiệu tới bạn về làng nghề quạt Chàng Sơn.
Làng quạt Chàng Sơn ở đâu?
Làng nghề làm quạt Chàng Sơn hiện nay nằm ở xã Chàng Sơn, huyện Thạch Thất, Hà Nội, cách trung tâm thành phố khoảng 30km.
Làng quạt Chàng Sơn hiện vẫn còn lưu giữ được nhiều nét cảnh quan đặc trưng của một làng quê vùng đồng bằng Bắc Bộ với cây đa, giếng nước, mái đình, đặc biệt là ở đây còn có vô số những dải quạt giấy được phơi khắp các ngõ xóm.
Quạt Chàng Sơn được phơi ở các ngõ xóm. (Ảnh từ Internet)
Lịch sử của làng nghề quạt Chàng Sơn
Nghề làm quạt ở Chàng Sơn tính đến nay có lịch sử đã khoảng 200 năm. Vào thế kỉ 19, những chiếc quạt Chàng Sơn đã nức tiếng xa gần, nhiều lần được đưa sang tận Paris để trưng bày triển lãm. Theo sử sách, người làm quạt giỏi của làng Chàng Sơn còn được phong chức Bá Hộ.
Vào thời bao cấp, Chàng Sơn chuyên sản xuất quạt giấy cho nhà nước. Bước vào thời kì đổi mới, mặc dù gặp những khó khăn trước các sản phẩm của nước ngoài, trước những loại quạt điện, điều hoà hiện đại, quạt Chàng Sơn vẫn tìm được cho mình chỗ đứng riêng.
Nghề làm quạt ở Chàng Sơn tuy có gặp thách thức nhưng vẫn tìm được chỗ đứng riêng. (Ảnh từ Internet)
Các sản phẩm của làng nghề quạt Chàng Sơn
Các sản phẩm của làng quạt Chàng Sơn có đủ loại như quạt the, quạt tranh, quạt dùng làm thiệp cưới, quạt lụa, quạt cao cấp làm quà tặng, quạt thư pháp, quạt treo tường…
Dù là sản phẩm bình dân hay cao cấp thì những chiếc quạt Chàng Sơn đều mang nét đẹp mềm mại với những hình ảnh trang trí hình danh lam thắng cảnh, những bài thơ, câu đối, những câu chuyện cổ… đẹp mắt, chứa đựng cả những giá trị nghệ thuật, cả những giá trị về lịch sử và văn hoá.
Làng Chàng Sơn có những mẫu quạt trang trí khổng lồ vô cùng độc đáo. (Ảnh từ Internet)
Quạt Chàng Sơn có gì đặc biệt?
Để làm ra một chiếc quạt giấy Chàng Sơn, người thợ sẽ sử dụng các nguyên liệu là tre, giấy, vải và hồ nếp, nghe thì đơn giản nhưng thực tế lại rất kì công.
Đầu tiên, người thợ phải chọn tre dẻo, già từ 3 năm tuổi trở lên và không bị mối mọt, có thế thì quạt làm ra mới đẹp và bền. Sau đó, tre được cắt thành từng ống, lớp vỏ xanh bên ngoài được cạo sạch, phần cật tre được tách ra, sau đó người ta mang đi ngâm trong nước khoảng 4 – 5 tháng để quạt sau này không bị mối mọt.
Người Chàng Sơn sơ chế tre để làm nan quạt. (Ảnh từ Internet)
Sau khi ngâm đủ thời gian, các ống tre được đem đi phơi khô rồi được chẻ nhỏ và vót thành các nan quạt. Tuỳ theo yêu cầu của khách hàng mà các nan quạt sẽ được vót thành dạng nan trơn hay nan được chạm khắc cầu kì. Tiếp đó, những nan quạt được gắn với nhau bằng đinh, một chiếc quạt thường có khoảng 11 nan. Bước cuối cùng của khâu làm nan quạt, khung quạt này là đánh cho tròn nhẵn một đầu của từng nan quạt, và cắt đầu còn lại sao cho các nan quạt đều nhau.
Các nan quạt phải được vót cho đều tăm tắp. (Ảnh từ Internet)
Sau khi làm xong phần khung quạt, người thợ ở Chàng Sơn sẽ chuyển sang công đoạn dán quạt. Các nan quạt sẽ được tách ra đều nhau thành hình vòng cung một cách tỉ mỉ, sau đó người thợ sẽ phết hồ lên các nan quạt rồi dán phần giấy hoặc vải đã được cắt sẵn lên từng mặt của chiếc quạt. Ở công đoạn này, người thợ cần căn vị trí và dán giấy/vải thật cẩn thận để giấy/vải không bị nhàu, các nếp gấp thật đều và phẳng. Cuối cùng, người thợ sẽ cắt các phần mép thừa ở giấy/vải đi và dán phần mép này lại, sau đó đem đi phơi cho khô để tạo ra chiếc quạt hoàn chỉnh.
Công đoạn dán giấy được thực hiện tỉ mỉ. (Ảnh từ Internet)
Thực tế phát triển của làng nghề quạt Chàng Sơn hiện nay
Nếu như trước đây làng quạt Chàng Sơn chủ yếu làm các loại quạt giấy, quạt nan với mục đích tạo gió, làm mát thì hiện nay, làng nghề tập trung vào làm các sản phẩm quạt dùng để trang trí. Những sản phẩm quạt trang trí đến từ Chàng Sơn không chỉ được người dân trong nước ưa chuộng mà còn được xuất khẩu sang nước ngoài tới những thị trường như Nhật Bản, Hàn Quốc, Pháp, Đức…
Hiện nay, nghề làm quạt ở Chàng Sơn được chuyên môn hoá theo từng công đoạn, có nhà chuyên chẻ nan, làm khung quạt, có nhà chuyên dán quạt…, giúp nâng cao năng suất, chất lượng sản phẩm, từ đó gia tăng thu nhập, cải thiện cuộc sống cho người dân làng nghề hiệu quả hơn.
Bên cạnh đó, làng nghề làm quạt Chàng Sơn hiện nay cũng trở thành điểm du lịch hấp dẫn với nhiều du khách khi đến Hà Nội. Khi đến Chàng Sơn, du khách vừa được nghe những câu chuyện về lịch sử của làng nghề, vừa được tìm hiểu các quy trình làm quạt, lại còn có thể tự tay làm ra những chiếc quạt để làm đồ lưu niệm cho chuyến đi.
Hy vọng những thông tin trên đây đã giúp bạn hiểu hơn về Chàng Sơn – làng nghề làm quạt nổi tiếng của đất Hà Thành.
