Làng Vác nổi tiếng với những chiếc quạt sừng giấy dó (quạt châm kim) độc đáo. Trong bài viết này, JAVICO sẽ giới thiệu tới bạn những nét đặc sắc của chiếc quạt làng Vác.
Làng quạt Vác ở đâu?
Làng Vác hiện nay thuộc thôn Canh Hoạch, xã Dân Hoà, huyện Thanh Oai, Hà Nội, cách trung tâm thành phố khoảng hơn 30 km.
Lịch sử của làng quạt Vác
Nghề làm quạt ở làng Vác xuất hiện từ khoảng giữa thế kỉ 18. Cụ Mai Đức Siêu – ông tổ của nghề làm quạt Vác – là người đầu tiên làm quạt, sau đó có nhiều gia đình bắt đầu theo nghề, dần dà cả làng đều làm quạt.
Ban đầu, những chiếc quạt Vác chỉ được bán ở quanh vùng quê. Sau đó, những chiếc quạt Vác được bày bán tại những ngôi chợ lớn như chợ Đồng Xuân, chợ Hôm. Những năm đầu của thế kỉ 20, quạt làng Vác còn được xuất khẩu sang Trung Quốc, Hồng Kông, Thái Lan, được trưng bày tại những cuộc đấu xảo, hội chợ ở Hà Nội, ở Paris.
Hiện nay, người dân làng Vác vẫn có bia thờ cụ Mai Đức Siêu và trong đình làng vẫn còn lưu giữ chiếc quạt cổ có niên đại gần 200 năm.
Chiếc quạt cổ được thờ trong đình làng Vác. (Ảnh từ Internet)
Các sản phẩm quạt của làng Vác
Quạt làng Vác có các sản phẩm chính như quạt sừng giấy dó (quạt châm kim), quạt vải dùng để thờ cúng, quạt giấy thông thường… Trong đó, những chiếc quạt sừng giấy dó chính là sản phẩm quạt truyền thống đã làm nên tên tuổi của làng nghề.
Quạt sừng giấy dó châm kim nức tiếng gần xa của làng Vác. (Ảnh từ Internet)
Quạt sừng giấy dó (quạt châm kim) làng Vác có gì đặc biệt?
Chiếc quạt sừng giấy dó của làng Vác được làm từ giấy dó, dính bằng nhựa quả cậy, nan làm bằng tre, hai nan ngoài cùng được kẹp bằng sừng trâu:
- Giấy dó được làm bằng vỏ cây dó và nhựa cây mò, có thể dùng loại bóc đôi (mỏng) hoặc loại bóc 1 (dày).
- Nan tre được làm từ tre bánh tẻ (không dùng tre non vì dễ bị mục, cũng không dùng tre già vì dễ bị gãy, vỡ). Tre mua về phải ngâm trong nước ao thật sạch, thật trong khoảng 3 tháng, sau đó được vớt lên và phơi trong bóng râm cho khô rồi mới được đem đi vót thành nan quạt. Những chiếc quạt Vác cổ thường dùng 17 – 18 nan, những chiếc quạt hiện đại ngày nay có thể có nhiều hoặc ít nan hơn tuỳ theo yêu cầu của khách hàng. Các nan quạt sau khi vót sẽ được ghép lại với nhau và được cố định chắc chắn bằng một miếng thép/nhôm hình hoa.
- Sừng trâu khi mua về chỉ là những thanh nhỏ và thô, sau đó sẽ được hơ lửa cho thẳng rồi được chạm trổ tỉ mỉ và được mài nhẵn bóng bằng giấy nhám và dao theo yêu cầu của khách hàng.
- Để dính giấy lên các nan quạt, người làng Vác sử dụng nhựa quả cậy. Quả cậy xanh giã nát được đem đi ngâm trong chum nước khoảng 1 tháng, sau đó được đem lọc để lấy nhựa. Khi dán quạt, người ta sẽ quết nhựa cậy 2 lần để vừa tăng sự kết dính, vừa chống mối mọt.
Người thợ tỉ mỉ dán giấy lên khung quạt. (Ảnh từ Internet)
Để làm ra một chiếc quạt sừng giấy dó của làng Vác, người thợ sẽ phải trải qua hơn chục công đoạn, từ vót nan, ghép nan cho tới dán giấy, phết màu, trang trí hoa văn, gập, quấn, xén giấy thừa.
Một điểm đặc biệt của quạt làng Vác đó là trên quạt có những hoa văn châm kim có thể coi là độc nhất vô nhị. Những chiếc kim được gắn lên khúc gỗ để tạo thành khuôn, sau đó khuôn này được dùng để dập hoa văn lên quạt. Nếu khách hàng yêu cầu hoa văn phức tạp, cầu kì thì hoa văn sẽ được phác thảo trước, sau đó người thợ mới châm kim theo nét phác thảo. Khi cầm quạt soi lên trời, từng hình hoa văn lưỡng long chầu nguyệt, tùng cúc trúc mai, long ly quy phượng, hoa sen… sẽ hiện ra đầy tinh tế, các lỗ châm liền nhau với độ chuẩn xác cao.
Người thợ làng Vác châm kim để tạo hoa văn cho quạt. (Ảnh từ Internet)
Chiếc quạt sừng giấy dó châm kim truyền thống của làng Vác nổi tiếng có phần nan nhẵn, cứng mà không bị mọt, phần giấy mịn và dai, phần hoạ tiết tinh xảo, sắc nét, đặc biệt là khi quạt ra nhiều gió nên rất mát, có thể dùng cả vài chục năm mà phần khung quạt cũng không bị hư hỏng.
Trong cuộc sống hiện đại, những chiếc điều hoà, quạt điện ngày càng trở nên phổ biến, ít ai còn sử dụng các loại quạt giấy, quạt nan… Ở làng Vác cũng chỉ có ít người còn theo nghề làm quạt truyền thống. Hiện nay, quạt làng Vác chủ yếu chỉ dùng trong việc cúng lễ và làm đồ lưu niệm cho khách du lịch.
Hy vọng những thông tin trên đây đã giúp bạn hiểu hơn về những chiếc quạt sừng giấy dó châm kim – một sản phẩm thủ công truyền thống độc đáo của làng Vác.
